روش های عملی بهره مندی از قرآن

روش‌های بهره مندی از قرآن

حال می‌خواهیم به چند روش و نحوه بهره مندی از قرآن اشاره کنیم که خداوند اجازه اینگونه استفاده‌ها را داده است.

۱- قرائت قرآن

اولین روش که پیشتر نیز به آن اشاره شده است قرائت قرآن است. این روش در واقع یکی از راه‌های بهره مندی از هر کلامی از جمله کلام خداست. خدای متعال در سوره مزمل خطاب به پیامبر (صلی الله علیه و آله) می‌فرماید:

فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ (۲۰/مزمل)
پس هر چه از [قرآن] میسّر شد تلاوت کنید.

این توصیه را خود پیامبر (صلی الله علیه و آله) و ائمه (علیهم السلام) نسبت به مردم داشته‌اند که در واقع توصیه‌ای است از جانب خدا به ما در رابطه با قرآن که در هر شرایط مناسبی که پیش آمد قرآن بخوانیم. البته در مقابل این سؤال که چگونه خواندن مکرر یک کلام می‌تواند مفید باشد، مجددا این نکته را تذکر می‌دهیم که قرآن را نباید با سایر کلام و کتب مقایسه کنیم. هرچند خواندن و عمل کردن خود مرتبه‌ای دیگر از بهره مندی است و ناقض خواندن صرف قرآن نمی‌شود.

پس اولین روش بهره مندی که در پیش می‌گیریم قرائت قرآن است. زیرا به تعبیری لطیف، در واقع خواندنِ سخن و نامه کسی است که عاشق او هستیم؛ چنین نگرشی به همان نقطه ایمان و تقوا بر می‌گردد که اگر من خدا را دوست داشته باشم و این کلام را کلام او بدانم در خواندن مکرر آن اشتیاق و علاقه وافری خواهم داشت که این علاقه مندی منجر به ایمان و تقوای بیش از پیش در من می‌شود.

۲- شنیدن قرآن

روش دوم در بهره مندی، شنیدن قرآن است، خدای متعال در سوره اعراف آیه ۲۰۴ می‌فرمایند:

وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَأَنْصِتُوا لَعَلَّکمْ تُرْحَمُونَ
چون قرآن بخوانند گوش سپارید، و سکوت کنید! تا مورد رحمت قرار گیرید.

این گوش دادن به معنی برخورد صوت قرآن با گوش نیست بلکه منظور شنیدن از جان و عمق وجود است. پس ما به هنگام تلاوت شدن قرآن به هر اندازه که به این رفتار و دستور عمل کنیم از قرآن بهره مند خواهیم شد و هر چه نسبت به این رفتار دور باشیم از بهره مندی نیز محروم خواهیم بود. منظور از «أَنْصِتُوا» سکوت درون است یعنی هیچ پیش فرض و ذهنیتی در هنگان تلاوت شدن در ذهن نداشته باشیم و ظرفیت ذهنمان را آمده شنیدن کلام خدا کنیم. زیرا قرآن زنده و اثر گذار است و من باید قلب و درونم را تسلیم او کنم تا بتوانم از آن تأثیر بگیرم.

۳- تدبر کردن

راه سوم برای بهره مندی از قرآن تدبر کردن است. در ابتدا این معنا از تدبر برداشت می‌شود که فکر کردن در مورد قرآن را تدبر می‌گویند. آیا واقعا معنای تدبر، فکر کردن است؟ برای توضیح بهتر کافی است به قرآن مراجعه کنیم و ببینیم وسیله‌ای که برای انجام تدبر بیان شده است چیست؟ آیا ذهن و مغز است؟ در آیه ۲۴ سوره محمد (صلی الله علیه و آله) خداوند می‌فرماید:

أَفَلَا یتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَی قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا
آیا در قرآن اندیشه نمی‌کنند؟ بلکه بر دل‌هایشان قفل‌هایی است!

پس بنا به این آیه می‌بینیم که جایگاه تدبر قلب است نه ذهن و مغز. همین نگرش در مورد فعل تفقه کردن و عقل کردن نیز وجود دارد یعنی تصور بر این است که این فعل مربوط می‌شود به ذهن در حالی که چنین نیست و جایگاه آن در قلب است. تدبر، تفقه و تعقل، هر سه کار قلب است. چنانکه قرآن می‌فرماید:

أَفَلَمْ یسِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَتَکونَ لَهُمْ قُلُوبٌ یعْقِلُونَ بِهَا(حج/۴۶)
آیا در زمین به گردش نپرداخته‌اند تا برای آنان قلب هایی پیدا شود که با آن بیندیشند.

در آیات ابتدایی سوره یوسف هم خداوند می‌فرماید:

الر تِلْک آیاتُ الْکتَابِ الْمُبِینِ ﴿۱﴾ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ قُرْآنًا عَرَبِیا لَعَلَّکمْ تَعْقِلُونَ ﴿۲﴾
الف، لام، راء. این است آیاتِ کتابِ روشنگر﴿۱﴾ ما آن را به زبان عربی فرستادیم تا شما بفهمید﴿۲﴾

پس می‌بینید رابطه نزدیک و تنگاتنگی بین قلب و تدبر وجود دارد و جایگاه این فعل در قلب است نه در ذهن. با صحبت‌هایی که پیرامون قلب شد فهمیدیم یکی از اجزای فراموش شده‌ی وجود ما قلب است به صورتی که حتی کارکرد آن را نمی‌دانیم. اهمیت این موضوع چنان بالاست که در روز قیامت نسبت به آن از ما سؤال می‌شود. مهم‌ترین عضو ما قلب است و روز قیامت همین را از ما می‌خواهند:

یوْمَ لَا ینْفَعُ مَالٌ وَلَا بَنُونَ، إِلَّا مَنْ أَتَی اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ (شعرا/۸۸و۸۹)
روزی که هیچ مال و اولادی سود نمی‌دهد، مگر کسی که قلبی سلیم به پیشگاه خداوند بیاورد.