پنج گام برای ارتباط با قرآن

قساوت قلب در قرآن

از مشخصاتی که در قرآن پیرامون قلب گفته شده امکان «قساوت قلب» است. اصطلاحا قلب انسان ممکن است سنگ بشود! البته کاملا روشن است که قلبی که اکنون مورد صحبت ماست، با این قلب صنوبری که در قفسه سینه قرار دارد متفاوت می‌باشد. منظور ما همان قلبی است که در قرآن از آن استفاده شده است، همان قلبی که گاهی سنگ می‌شود:

ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُکمْ مِنْ بَعْدِ ذَلِک فَهِی کالْحِجَارَةِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَةً (۷۴/بقره)
سپس دل‌های شما بعد از آن، چون سنگ یا سخت تر از سنگ دچار قساوت شد.

تأثیر و اهمیت قلب به میزانی است که قرآن کسی را که قلب او زنده است، زنده می‌داند. در مقابل کسانی که قلبشان مرده است اصلاً گرایش به شنیدن حقیقت ندارند و سعی در گریز و دوری از آن دارند. باید توجه داشت که با دست خود باعث سنگینی و قساوت قلب خود نشویم.

منظور از مطهرون چه کسانی است؟

از آیاتی که پیش تر در مورد بهره مندی از قرآن به آن اشاره شد آیه ۷۹ سوره واقعه بود که می‌فرماید:

لَا یمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ
جز پاکان به آن نمی‌رسند.

منظور این است که کسانی که به پاکی شناخته می‌شوند و یا اینکه درون خود را پاک کرده‌اند می‌توانند از این کلام بهره‌مند گردند. مفسران در کنار این آیه، آیه‌ی تطهیر را که در ارتباط با اهل بیت (علیهم السلام) است مطرح می‌کنند:

إِنَّمَا یرِیدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنْکمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَیطَهِّرَکمْ تَطْهِیرًا
جز این نیست که همواره خداوند می‌خواهد هرگونه پلیدی را از شما اهل بیت برطرف کرده و شما را آن گونه که باید پاک و پاکیزه بدارد.

مفسرین به استناد این آیه منظور از «الْمُطَهَّرُونَ» را اهل بیت (علیهم السلام) بیان می‌کنند. لذا بهره مندی به صورت کامل و تضمینی به خواست خدا فقط توسط این افراد صورت می‌گیرد. البته به استناد فرمایشات ائمه (علیهم السلام) اگر ما هم به سمت پاک کردن درون و روح خود پیش برویم شرایط بهره مندی را در خود ایجاد خواهیم کرد.

آداب ارتباط با قرآن

آخرین مطلبی که می‌خواهیم به آن اشاره کنیم آدابی است که در ارتباط برقرار کردن با قرآن باید رعایت نمود. آیا برای انجام روش‌هایی که به آن‌ها اشاره شد، یعنی قرائت، شنیدن و تدبر می‌بایست آدابی را رعایت کرد؟ نکته اول پیرامون این آداب، حقیقی بودن یا اعتباری بودن آن‌هاست. به این معنا که یکسری از آداب هستند که آدمیان بر اساس یک توافق و عرف رعایت می‌کنند و هیچ منشاء الزام آور بیرونی برای آن وجود ندارد و گروه دیگری از آداب هستند که به واسطه دلیل و منشاء بیرونی رعایت می‌شوند و در واقع الزامی پشت آن قرار دارد. منظور ما از آداب در بهره مندی از قرآنی آدابی است که حقیقی هستند در نتیجه به واسطه رعایت آن‌ها بهره مندی ما از قرآن محقق می‌شود.

– گام اول: کسب معرفت

اولین عملی که در قالب آداب حقیقی برخورد با قرآن باید به آن اشاره کرد کسب معرفت صحیح است. یعنی بدانیم و بپذیریم که این کلام الله است؛ این پذیرش عزت و احترامی را نسبت به این کلام در ما ایجاد خواهد کرد. چنین فعلی بسیار در بهره مندی ما تأثیر گذار خواهد بود.

– گام دوم: تقوا و ایمان

همانطور که گفته شد داشتن تقوا و ایمان از لازمه‌های بهره مندی از قرآن است. اگر نسبت به این کلام وقار و حرمت را رعایت کنیم جنس بهره مندی ما بسیار متفاوت خواهد بود.

.: در مواجهه با سؤالات احتمالی پیرامون قرآن چه باید کرد؟

ممکن است در حین قرائت قرآن، سؤاالاتی پیرامون آیات برای ما مطرح شود که با خواندن مجدد آیات و یا ترجمه و تفسیر برطرف نگردد. وظیفه ما در چنین حالتی چیست؟ آیا باید نسبت به آن‌ها بی‌اهمیت بود؟ برای رفع چنین مشکلی باید که سؤالاتی که برای ما ایجاد می‌شود را در یک دفترچه یادداشت بنویسیم؛ البته باید توجه داشت منظور ما دقیقا سؤالاتی که برایمان «ایجاد می‌شود» است نه اینکه به دنبال ساختن و ایجاد سؤال باشیم. به عنوان مثال در برخورد با این آیه:

قُلْ فَلِلَّهِ الْحُجَّةُ الْبَالِغَةُ فَلَوْ شَاءَ لَهَدَاکمْ أَجْمَعِینَ (۱۴۹/ انعام)

می‌توان سؤالاتی از قبیل ریشه کلمه «قُلْ» یا معانی مختلف کلمه «الْحُجَّةُ» و… ایجاد کرد؛ این قبیل سوالات منظور ما نیست زیرا اگر یادتان باشد قرار بر این شد که روش برخوردمان با قرآن مانند روش برخورد با سایر کتاب‌ها نباشد. منظور ما از سؤال این است که مثلا در مواجهه با این آیه این سؤال به ذهن خطور کند که «آیا واقعا خدا خواسته است که همه را هدایت کند؟» چنین سؤالی با خواندن آیه به ذهن وارد می‌شود و حاصل جستجو و کندکاو نیست. پس چنین سؤالاتی را می‌نویسیم تا یا با مراجعه به اهل آن پاسخ سؤالات را بیابید و یا اینکه با برخورد به آیات مرتبط دیگر جواب آن را بیابیم.

.: کدام آیات در من تأثیر خاصی گذاشته‌اند؟

مطلب دیگری که در داخل دفترچه یادداشت باید نگاشته شود آیاتی است که در درون ما تأثیر گذار بوده‌اند و با خواندن آن‌ها در یک لحظه منقلب شده و تکان خورده‌ایم. با این روش شما بعد از یک مدت دفتری خواهید داشت که در یک سمت آیاتی است که پیرامون آن‌ها سؤال داریم و در سمت دیگر آیاتی که در درون ما تأثیر گذار بوده‌اند.

– گام سوم: توجه به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله)

بعد از گام اول و دوم و نحوه برخورد با سؤالات به گام سوم در بهره مندی از قرآن می‌رویم و آن توجه داشتن به شخص پیامبر (صلی الله علیه و آله) به هنگام تلاوت و یا شنیدن قرآن است. به عنوان مثال بسیاری از بزرگان با صلوات بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) و اهل بیت (علیهم السلام) شروع به قرائت می‌کردند. پس توجه به رسول خدا که مخاطب اصلی قرآن است بسیار در بهره مندی از قرآن مهم است.

– گام چهارم: توجه به صاحب الزمان (عجل الله تعالی فرجه)

قدم بعدی در بهره مندی از قرآن توجه داشتن به وارث و وصی پیامبر (صلی الله علیه و آله) است. این وصی و در واقع تالی کلام الله کسی نیست جز صاحب الزمان (عجل الله تعالی فرجه). زیرا آن حضرت است که علم کتاب نزد اوست. همانطور که حدیث ثقلین بیان می‌کند قرآن همیشه با کسی که وصی و جانشین پیامبر (صلی الله علیه و آله) باشد همراه است. در واقع ما با ارتباط برقرار کردن قرآن به ساحت آن حضرت وارد می‌شویم. پس باید توجه داشت که به هنگام تلاوت قرآن از آن رو که در واقع در محضر امام زمان (عجل الله تعالی فرجه) قدم می‌گذاریم می‌بایست ادب کرده و از حضور او اجازه بگیریم. ولو اینکه به زبان عامیانه و فارسی باشد.

– گام پنجم: پاکی قلب

پله بعد در آداب بهره مندی، پاک کردن دل و درون است که پیشتر نیز به آن اشاره شد. یعنی درون را از هر کینه، تردید، خیالات، توهمات و… بزداییم و خود را در معرض انوار کلام الله قرار دهیم.

سایر نکات مستحب برای بهره مندی از قرآن

در روایات، نکات دیگری نیز بیان شده است؛ مثلا فرموده‌اند مسیر عبور قرآن را تمیز کنید. که در ادامه می‌فرمایند مراد مسواک زدن دهان پیش از تلاوت است. از دیگر نکات وضو گرفتن پیش از تلاوت است تا روح خود را پاک گردانیم. نشستن به سمت قبله از دیگر نکات بیان شده است. همچنین آمده است که تا می‌توانید به هنگام تلاوت آرامش داشته باشید و کلمات را با متانت ادا کنید. نکته آخر، بهره جستن از موقعیت‌های مناسب مکانی و زمانی است مثل بقاع متبرکه و یا در زمان‌هایی نظیر ماه مبارک رمضان و یا به هنگام سحر و…